Przyglądamy się polskiej literaturze queerowej. Jak czyta się dziś klasyków w nowym kluczu? Jak wątki nieheteronormatywne przedstawiane były w latach 80. i 90.? Czy młodsi czytelnicy LGBTQIA+ mieli się z kim identyfikować w ówczesnych powieściach?

W odcinku:

„Gdy dziś patrzę na to, jak antologia była czytana, to widzę, że najbardziej zauważone zostały teksty XIX-wieczne. To tam znajduje się polski kanon romantyczny – coś szalenie istotnego dla polskiej literatury” – Błażej Warkocki opowiada o antologii polskiej literatury queer „Dezorientacje”.

„Wszyscy znamy pojęcie pinkwashingu. Izrael jest oskarżany o to, że manipuluje swoim obrazem jako kraju, który jest bardzo przyjazny gejom, po to, żeby odwrócić uwagę od swojej polityki względem Palestyny. Moim zdaniem władze PRL-u, władze decydujące o kulturze, grały także kartą gejowską” – mówi Piotr Sobolczyk, krytyk literacki.

„Nie zdawałam sobie sprawy z tego, jak bardzo ludzie mają wpisane w głowy to, że o «tym» piszą osoby, które też są niehetero. Gdy przyjechałam do Warszawy w 1996 roku, Beata Chmiel momentalnie chciała mnie kontaktować z osobami LGBT w Warszawie. A ja byłam po wielu latach pracy nad tym, żeby stworzyć siebie jako osobę heteronormatywną. Byłam tym kompletnie zaskoczona, a jednocześnie cała ta sztuczna konstrukcja momentalnie się rozsypała” – wyznaje Izabela Morska, pisarka.

„Na początku chciałem przetłumaczyć tytuł «Notre dame de fleur» jako «Madonna kwietna», ale Piotr Sommer powiedział, że to nie jest dobry tytuł, bo «madonna» to nie jest polskie słowo i że powinna być «Matka boska kwietna». Niektórzy mówili, że jak to? Jak prostytutka może być matką boską kwietną? Ale w końcu tak zostało. Potem jeszcze okazało się, że w Senacie jest senatorka z ZChN-u, bardzo katolicka, która miała ksywę «matka boska senacka». To mnie uspokoiło. Jak może być «matka boska senacka», to może być i «matka boska kwietna»” – przypomina sobie Krzysztof Zabłocki, tłumacz.

Do czytania i oglądania

• „Poganka” Narcyzy Żmichowskiej (1846)
• „Pożegnanie jesieni” Witkacego (1927)
• „Adam Grywałd” Tadeusza Brezy (1936)
• „Transatlantyk” Witolda Gombrowicza (1953)
• „Bramy raju” Jerzego Andrzejewskiego (1960)
• „Miazga” Jerzego Andrzejewskiego (1979)
• „Rudolf” Mariana Pankowskiego (1980)
• „Jasnozielono-ciemno” Jerzego Nasierowskiego (pod pseudonimem Jerzy Trębicki) (1981)
• Film „Inne spojrzenie” Károlya Makka (1982)
• „Stan płynny” Grzegorza Musiała (1982)
• „Czeska biżuteria” Grzegorza Musiała (1983)
• Dramat „Ciepły brat. Dwadzieścia scen z cudzego życia” Ryszarda Marka Grońskiego (1985)
• Artykuł „Jesteśmy inni” Dariusza Proroka (pod pseudonimem Krzysztof Darski), opublikowany w „Polityce” w 1985 roku
• Film „Zygfryd” Andrzeja Domalika wg opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza (1986)
• Film „Zad wielkiego wieloryba” Mariusza Trelińskiego (1987)
• „Gorące uczynki” Witolda Jabłońskiego (1988)
• „W ptaszarni” Grzegorza Musiała (1989)
• Film „Pożegnanie jesieni” Mariusza Trelińskiego (1990)
• „Zakazana miłość” Tadeusza Gorgola (1990)
• „Śmierć i spirala” Izabeli Morskiej (wcześniej Filipak) (1991)
• „Ból istnienia” Marcina Krzeszowca (1991)
• „Nieznany świat” Antoniego Romanowicza (1992)
• „Teleny” Oscara Wilde’a (1992)
• „Dyskretne namiętności. Antologia polskiej prozy homoerotycznej” pod red. Wolfganga Jöhlinga (1992) 
• „Matka boska kwietna” Jeana Geneta (1943/1994)
• „Absolutna amnezja” Izabeli Morskiej (1995)
• „Lustro” Ewy Schilling (1998)
• „Kolacja na Titanicu” Krystyny Bogler (1998)
• „Głupiec” Ewy Schilling (2005)
• „Dziennik wojny jaruzelskiej” Grzegorza Musiała (2006)
• „Bierki” Marcina Szczygielskiego (2010)
• „Gejerel” Krzysztofa Tomasika (2012)
• „Koniec gry” Anny Onichimowskiej (2012)
• „Fanfik” Natalii Osińskiej (2016)
• „Slash” Natalii Osińskiej (2017)
• „Wszystko jak chcesz” – listy Jarosława Iwaszkiewicza do Jerzego Błeszyńskiego (2017)
• „Rado-boy” Doroty Jaworskiej (2019)
• „Hurt/Comfort” Weroniki Łodygi (2020)
• „Angst with happy ending” Weroniki Łodygi (2021)
• „Hiacynt” Remigiusza Ryzińskiego (2021)
• „Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer”, red. Błażej Warkocki, Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak (2021)

fot. B. Żurawiecki

Jak słuchać podkastu?

• słuchaj bezpośrednio z przeglądarki, włączając player Soundcloud
• subskrybuj w swojej ulubionej aplikacji „Podkasty Dwutygodnika”

• słuchaj na YouTubie Dwutygodnika

O podkaście

W podkastowym serialu Dwutygodnika „Duża ta szafa” opowiadamy o naszej polskiej powojennej queerstorii i o tym, co ukształtowało współczesny ruch praw osób nieheteroseksualnych. Od czasów PRL-u, przez lata 90., do dziś. Od akcji „Hiacynt”, przez pierwsze internetowe strony gejowskie, po kluby dla „kochających inaczej”.

Koncepcja podkastu: Bartosz Żurawiecki
Scenariusz i prowadzenie: Sylwia Chutnik i Bartosz Żurawiecki
Redaktorka prowadząca: Agnieszka Słodownik
Montaż: Sylwia Chutnik, Agnieszka Słodownik, Studio Plac
Realizacja i produkcja: Studio Plac

Projekt realizowany przy wsparciu Ambasady USA w Polsce / The project is supported by the U.S. Embassy in Poland

This article was funded by a grant from the United States Department of State. The opinions, findings and conclusions stated herein are those of the author and do not necessarily reflect those of the United States Department of State.