Wystawa w poznańskiej galeri Art Stations jest z założenia dwoista. Z jednej strony pokazuje cenne obiekty z kolekcji Grażyny Kulczyk, z Donaldem Juddem na czele, z drugiej zaś wskazuje na estetykę minimalizmu jako ważnego zjawiska w aktualnej sztuce polskiej. Kuratorzy, na co dzień prowadzący galerię BWA Warszawa, mieli zadanie niełatwe. Relacje pionowe (historyczne) i poziome (pokoleniowe) nakładają się na siebie i wzajemnie plączą. Demarkacja zaproponowana przez tekst katalogowy wprowadza podział na post-minimalizm narracyjny, transformujący wrażenia z realnego otoczenia, oraz post-minimalizm formalistyczny, skupiony na własnym medium.
„Nowy porządek”, galeria Art Stations,
Stary Browar, Poznań, kuratorzy: Justyna
Kowalska, Tomasz Plata, Michał Suchora,
wystawa czynna do 9 lutego 2012.Pokaz rozpoczyna fotografia nieobecnej pracy Judda. Wystarczy jeden rzut oka, by zauważyć, że reprodukcje zubożają prace minimalisty – spłaszczają kąty, nie oddają nawet ułamka rozkoszy estetycznej generowanej podczas bezpośredniego kontaktu z dziełem. Dalej nie znajdziemy sterylnej muzealnej ekspozycji, nie doświadczymy pustej przestrzeni, w której Judd zagra z naszą percepcją jak atu z blotkami w brydżowym rozdaniu. Najcenniejsze obiekty jednej z najpotężniejszych kolekcji (jak dowiadujemy się z ulotki) zostały pokazane w towarzystwie prac, które są więcej niż interesujące, a tym samym skutecznie rzucają cień na amerykańskiego mistrza.
Na jednej ścianie dwa prawie czarne, duże kwadraty – fotografie Mikołaja Smoczyńskiego z cyklu „Performance I” (1985), dokumentujące mikro wydarzenie w pracowni artysty. Obok dwa kubiki Judda z blachy cynkowanej o wymiarach 10,5x68,5x58,5 cm („bez tytułu”, 1971). Dalej, na posadzce, drewniane koło obłożone białym papierem – praca bez tytułu Michała Budnego (2007). Do jej analizy należałoby użyć narzędzi charakterystycznych dla klasycznej poezji japońskiej. Co jakiś czas skrapiany wodą papier wysycha, falując swoją powierzchnię. Fizyczne zakrzywienie przestrzeni na powierzchni obiektu wymusza u pogrążonego w medytacyjnej zadumie obserwatora dylatację czasu. Dalej równie poetycka realizacja Koji Kamoji – „Woda” z 2008 roku. Też medytacyjna, subtelna i rozciągająca czas. Serię zamyka stalowo-pleksiglasowy równoległobok Judda („bez tytułu”, 1969), zamontowany na ścianie. Wszystkie prace w tym pomieszczeniu, widziane jako abstrakcyjne figury geometryczne, tworzą czysty układ przypominający grę w klasy. Judd zostaje w tym układzie wykastrowany – jest zaledwie interesujący.
„Nowy porządek”, galeria Art Stations, Poznań
Widok parteru: Michał Budny, Donald Judd, Koji Kamoji.
Na pierwszym piętrze wrze od kolorów, to swoisty plac zabaw. Młodzi artyści igrają z tradycją Henryka Stażewskiego. Pierwsze skrzypce – z aż czterema pracami – gra świetna Marzena Nowak. Najpierw prostopadła siatka naniesiona na metalową płytę, a na niej kolorowe magnesy („bez tytułu”, 2011). Wspomnienie z dzieciństwa – magnesy na lodówce – przeistacza się w realizację zajmującą pełnoprawne miejsce obok reliefu Henryka Stażewskiego z 1968 roku. Dalej znowu dzieciństwo – dwa metalowe kręgi przypominające hula-hop („bez tytułu [(Hula Hop niebieski])”, 2011). Trzecia praca Nowak („bez tytułu [Zielona wstążka]”, 2011), dwumetrowa wstęga na środku sali nieźle pokazuje grę percepcyjną leżącą u sedna jej prac: nie da się jednocześnie doświadczyć wszystkiego naraz, bo jakkolwiek by patrzeć na wstęgę, część widziana zasłania nam jednocześnie inny jej fragment. Obiekt ten funduje melancholijną grę z własnymi wspomnieniami, napięcie między tym, co obecne (artefakt) i utracone (nieistniejący już przedmiot wspomnienia) tworzy wielowymiarowe dzieło sztuki. Nowak jest równie post-minimalistką, co post-konceptualistką i to samo można powiedzieć o wielu obecnych na wystawie artystach.
Obok obrazu z wykrojami („Wykroje”, 2002), znaku firmowego Nowak, znajdują się dwie prace Romana Opałki w pleksiglasowych sarkofagach. Młoda artystka rozpościera na płótnie kosmiczną konstelację, a klasyk zamyka swoją egzystencję w odmierzaniu – oboje są podobnie monochromatyczni. Jednak czy Opałka jest tu naprawdę konieczny? Znajduje się w kolekcji Grażyny Kulczyk, więc na wystawie być musi.
Ostatnie piętro jest najmocniej narracyjne, poświęcone wywoływaniu genius loci nieobecnych już miejsc. „Kompozycja podwórkowa” (2007) Budnego to uprzestrzenniony obrys dachu i bryły bloku, albo zjeżdżalni i trzepaka – w zależności od tego, na jakim kto podwórku dorastał, taki indeks odnajdzie. „Eternit 3” (2010) Agnieszki Kalinowskiej, czyli falista blacha obłożona papierowym sznurkiem, to gustowny obiekt-obraz, albo raczej obiekt odtwarzający obraz innego obiektu, gdzieś już widzianego. Znacząca i skromna obecność rzeźby Mirosława Bałki. Urokliwy model małego uniwersum („54 x 54 x 58”, 1999) mógłby reklamować fundację działającą na rzecz sierot – wzruszający, bliski Heideggerowskiej idei zamieszkiwania. Dalej agresywna praca Moniki Sosnowskiej („Ruiny”, 2005), rozbite ściany pokryte lamperią – cytat z architektury polskich blokowisk. Po tej dozie witalnego anarchizmu Michał Budny funduje nam powrót do wyjściowej dla wystawy konfrontacji z amerykańskim minimalizmem. Jego druga już praca w tej sali to dziesięć drewnianych półek, równo powieszonych na ścianie („bez tytułu [półki]“, 2010). W przeciwieństwie do obiektów Judda przypominają tani mebel z marketu, są liche, wypaczone, jakby już kiedyś ugięły się pod czyimś ciężarem. Choć zdegenerowane, trzymają swój rytm i ustanawiają własne pole atrakcji, zasysając uwagę widza. Śmiało ironizują wyniosłą perfekcją i fetyszyzmem materiałowym klasycznego minimalu.
W zasadzie wszystko z wystawą jest w porządku. Kolekcjoner się pochwalił, a kuratorzy/galerzyści wśród bardziej uznanych nazwisk pokazali liczne grono artystów z galerii, którą od paru miesięcy prowadzą wspólnie w Warszawie. Do towarzystwa Budnemu i Nowak (oboje wyraźnie przed szeregiem) łatwo by było zaproponować inny porządek artystów. Lista ciekawych post-minimalistów jest długa – dlaczego nie Wojtek Bąkowski, Rafał Bujnowski, a nawet Maurycy Gomulicki?
Wolałbym prostszą, bardziej koherentną wystawę np. minimalizmu melancholijnego (narracja wspomnieniowa powracała tu kilkukrotnie), jedną myśl zamiast wieloznacznego zestawienia wieloznacznych prac. Bez pereł z kolekcji, bez historycznego zagrania w zamieszanie, za to z bardziej reprezentatywnym składem młodszych twórców. Na zaprezentowanym „Nowym porządku” nie nastąpiło żadne istotne przewartościowanie, a jedynie konstatacja oczywistego faktu, że słownik post-minimalizmu jest zróżnicowany, atrakcyjny, osadzony w historii i aktualny zarazem.
